خرداد ماه، هميشه براي دانش‌آموزان، ماه مهم و پرکار، و ماه امتحانات سال تحصيلي و کسب نتيجۀ 9 ماه حضور در کلاس درس است؛ اما خرداد ماه براي دانش‌آموزان سال دوازدهم، اهميتي دو چندان دارد؛ زيرا بايد خود را براي امتحانات نهايی آماده کنند و روش مطالعه برای امتحانات نهایی نباید جدی گرفته شود؛زیرا امتحاناتي که سؤال از طرف دبير خودشان طرح نمي‌شود و تصحيح اوراق امتحاني نيز بر عهدۀ دبير ديگري خواهد بود؛ از سوي ديگر، نتيجۀ اين آزمون در کنکور آنها نيز تاثير خواهد داشت، و اگر بتوانند نمره‌هاي خوبي را کسب کنند، مي‌تواند تا 30 درصد در آزمون سراسري آنها تاثير مثبت داشته باشد.
بي‌شک، براي چنين امتحان مهم و سرنوشت‌سازي، بايد آمادگي کامل داشت و آن را سرسري برگزار نکرد؛ زيرا اگر دانش‌آموزي مطالب کتاب درسي خود را با دقت مطالعه کند، کسب نمرۀ 20 کار دشواري نيست، و بدون شک، از کسب درصد 100 يا حتي 90 در آزمون سراسري ساده‌تر است؛ زيرا در هر روز، تنها از يک درس آزمون گرفته مي‌شود و دانش‌آموز ضرورتي ندارد که ذهن خود را براي پاسخگويي به سؤال‌هاي متعدد و متنوع دروس مختلف در چند ساعت، آماده کند. همچنين زمان آزمون‌هاي تشريحي کافي است و دانش‌آموز مي‌تواند سرِ فرصت و با آرامش خاطر، دربارة هر سؤال فکر کند و به آن پاسخ صحيح بدهد.
به تجربه ديده‌ايم که سطح سؤالات نهايي نيز ساده‌تر از سوالات کنکور است، و در نهايت در امتحانات نهايي، تمام دانش‌آموزان مي‌توانند نمره 20 بگيرند، و اين آزمون، يک آزمون رقابتي مثل آزمون سراسري نيست که فقط يک داوطلب، نفر اول مي‌شود و تنها 9 نفر رتبۀ تک رقمي کسب مي‌کنند، و حتي اگر دو نفر هم استثناياً وضعيت مشابه‌اي داشته باشند و به فرض مثال رتبه 100 را کسب کنند، نفر بعدي رتبۀ 102 را خواهد داشت؛ در واقع رتبۀ 101 حذف مي‌شود؛ اما همان طور که گفتيم، در امتحان نهايي هيچ منعي براي اينکه کل حاضران در آزمون، نمرۀ 20 بگيرند، و در يک سطح باشند، وجود ندارد، و اگر چنين اتفاقي نمي‌افتد، به دليل سطح علمي متفاوت دانش‌آموزان است.
1- يک جدول زماني تهيه کنيد تا از قبل بدانيد که طي هر هفته، چند ساعت را بايد به درس خواندن اختصاص دهيد و در چه ساعاتي از روز مي‌توانيد بهتر و بيشتر درس بخوانيد. دقت داشته باشيد که اين روزها نبايد به توانمندي‌هاي ذهني خود مغرور شويد و مطالعه‌تان را به ساعتي در شب و چند ساعتي در تعطيلات آخر هفته محدود کنيد؛ زيرا قرار است در امتحاني شرکت کنيد که سؤال‌هاي آن را دبيرتان طرح نکرده است و در نتيجه شما بايد تسلط بيشتري بر مطالب درسي خود داشته باشيد. فکر مطالعه در شب امتحان و کسب آمادگي در آن زمان را نيز از ذهن خود بيرون کنيد؛ چون شما از آينده خبر نداريد و امکان دارد که شب امتحان، به دلايلي خوب يا بد، شما نتوانيد مطالعه کنيد. بايد به اين نکته توجه داشته باشيد که اصلاً شب قبل از امتحان، زمان فراگيري نيست، بلکه شما در اين شب بايد به مرور مطالب و حل تمرين بيشتر بپردازيد.
2- به ميزان تمرکز خود نيز توجه کنيد تا از زماني که صرف درس خواندن مي‌کنيد، حداکثر استفاده را ببريد. اگر از افرادي هستيد که در جاي خلوت به فکر و خيال فرو مي‌رويد، در کنار خانواده مطالعه کنيد، و براي اينکه صداهاي مختلف مزاحمتان نشود، از واکمن استفاده نماييد؛ البته ما هم قبول داريم که تمرکز داشتن و شش دانگ حواس را به درس و مطالعه دادن، کاري دشوار است. اگر شما هم از آن گروه دانش‌آموزاني هستيد که زود خسته مي‌شويد، بعد از نيم ساعت مطالعه، کمي استراحت کنيد، اما نبايد زمان اين استراحت، طولاني شود؛ حتي يک استراحت 5 دقيقه‌اي هم مي‌تواند کافي باشد. در اين مدت مي‌توانيد از جاي خود برخيزيد و تمرين‌هاي کششي را انجام دهيد و بار ديگر سراغ درس برويد؛ البته بعد از سه يا چهار دورۀ مطالعاتي 30 دقيقه‌اي، مي‌توانيد به خود يک استراحت طولاني‌تر دهيد و تا 15 يا 20 دقيقه استراحت کنيد.در مدت زماني که استراحت کوتاهي مي‌کنيد، سعي کنيد که به سراغ تلفن، تلويزيون و اينترنت نرويد؛ زيرا ممکن است که اين وسايل، در وجود شما وابستگي ايجاد کند و نگذارد که به سمت درستان برگرديد.
3- در استراحت‌هاي کوتاه مدت، از هر کاري مثل خواندن کتاب داستان، تلفن حرف زدن و … که با کلمات سر و کار دارد، خودداري کنيد و اجازه دهيد که مغزتان از کلمات به دور باشد تا از خستگي‌اش دور شود. در استراحت‌هاي کوتاه مدت، در فضاي مطالعه يک دور بزنيد؛ يعني موقعيت مکاني خود را در آن لحظه تغيير دهيد.
4- توجه داشته باشيد که محل مطالعۀ شما بايد نور و هواي مناسب داشته باشد تا بدنتان احساس خستگي نکند و تمرکز شما از بين نرود.
5- برخي از دانش‌آموزان، به دليل کوتاهي‌هاي قبلي و عدم مطالعۀ دقيق، از اينکه سراغ يک کتاب درسي خاص بروند، مي‌ترسند و هميشه زمان مطالعۀ درس مورد نظر را به بعد موکول مي‌کنند. به چنين افرادي پيشنهاد مي‌کنيم که ابتدا به سراغ مباحث آسان کتاب بروند. بدون شک، در هر درسي حداقل 20 درصد مطالب در حد دانش‌آموزان ضعيف نوشته شده است، و شما با مطالعه مباحث مورد نظر و تسلط بر آنها، جسارت لازم را براي مطالعه قسمت‌هاي ديگر آن درس پيدا مي‌کنيد. اگر به درستي نمي‌دانيد که کدام قسمت‌هاي کتاب براي مطالعۀ اوليه مناسب‌تر است، اين بخش‌ها را از دبير خود سؤال کنيد.
6- در حين مطالعۀ درس، مضمون اصلي آن را دريابيد و دقت کنيد که در اين قسمت از درس، بحث به چه موضوعي اشاره دارد و چگونه يا در چه مراحلي آن را بيان کرده است. همراه با خواندن درس، به طور مرتب براي خود سؤالاتي طرح کنيد تا توجه شما به موضوع درس، بيشتر جلب شود. سؤالات طرح شده بايد با توجه به اصل مطلب و کليد هر پاراگراف باشد.
براي مثال، در مطالب درسي سنگين، متني را که مطالعه مي‌کنيد، به بخش‌هايي تقسيم کنيد و بعد از خواندن هر بخش، مکث کوتاهي بکنيد و سپس مطالعۀ خود را ادامه دهيد. اين مکث‌ها باعث مي‌شود که به فکر خود انسجام بدهيد و در انتها بتوانيد مطالب را به خاطر بياوريد. دقت کنيد که يادآوري بايد درست بعد از هر مکث باشد. در هنگام مکث بايد از خود بپرسيد: «سه نکتۀ اصلي و قابل آزمون قسمتي که خواندم، چه بود؟» و با طرح سؤال‌هايي دربارۀ آن، ذهن خود را آماده کنيد. به ياد داشته باشيد در نتيجۀ همين يادآوري‌هاست که مطالب در ذهنتان ثبت و ضبط مي‌شود.
ممکن است که مرور مطالب در پايان مطالعه، به نظر شما کار طاقت‌فرسا و وقت گيري باشد، اما مهم اينجاست که بدون گذراندن اين مرحله، کار مطالعۀ‌تان کامل نخواهد شد و يادگيري عميق و دقيق، در نتيجۀ مرور و بازبيني مطالب به دست مي‌آيد.
7- دانش‌آموزان معمولاً در ايام امتحانات دچار کمبود وقت مي‌شوند و به دليل استرس زياد، نمي‌توانند همه فصل‌هاي کتاب درسي را به دقت بخوانند؛ بنابراين، طبقه‌بندي مطالب کتاب قبل از مطالعۀ يک مبحث، مي‌تواند کمک شاياني به شما براي پاسخگويي به سؤالات بکند. براي انجام اين کار، مي‌توانيد قبل از شروع درس، از خود بپرسيد که کدام مبحث را خوب بلد هستيد، کدام مبحث بسيار مهم است، کدام مبحث نياز به توجه بيشتري دارد و کدام مبحث اولويت اول را براي مطالعه دارد.
8- مطالعات نشان مي‌دهد در صورتي که هشت ساعت بخوابيد و تا دير وقت بيدار نمانيد، حافظه شما بهتر عمل مي‌کند. مغز انسان بر اثر اختلال خواب آسيب مي‌بيند؛ زيرا خواب زماني است که در آن زمان، مغز خود را ترميم و بازسازي مي‌کند. مغز شما پس از دريافت اطلاعات درسي، نياز به بازسازي دارد و خوابيدن، تنها راه مؤثر براي اين بازسازي است.
9- به خودتان نگوييد که اين درس را دوست ندارم؛ زيرا اين اظهار ناراحتي و انزجار، تاثير بسياري بر آرامش و تمرکز شما خواهد داشت، و بپذيريد که اين دروس، بخشي از برنامه مطالعاتي شماست و بايد با مباحث آن ارتباط برقرار کنيد.
10- اگر از جزوات و مطالب خارج از کتاب استفاده مي‌کنيد، دقت کنيد که اين مطالب، با مطالب موجود در کتاب، انسجام و سازمان‌دهي لازم را داشته باشد تا مطالب مثل حلقه‌هاي جدا از هم، يک زنجير در نيايند.
11- به اشکالات خود حساس باشيد. بسياري از بچه‌ها اشکالات ساده، مانند: خطاي محاسبه، درست نخواندن متن سؤال و … را اشکال نمي‌دانند. آنها بلد نبودن‌هاي بزرگ را اشکال مي‌دانند و بسياري هم در توهم بلد بودن هستند!
12- اوراق امتحاني نوبت‌هاي گذشتۀ خود، اعم از ترم، نيم ترم، ماهانه و … را بار ديگر مرور کنيد تا اولاً به نوعي مرور کرده باشيد و ثانياً اشتباهاتي را که آن زمان داشتيد، مجدداً تکرار نکنيد.( از بخش نمونه سوالات نهایی دیدن کنید )
13- هر وقت فکري منفي به سراغ شما آمد، فوراً همان فکر را به شکل مثبت تغيير دهيد و با صداي بلند براي خود تکرار کنيد؛ مثلاً ممکن است فکرکنيد که همه بچه‌ها يک دور کامل درس را خوانده‌اند و به آن مسلط هستند، اما شما هنوز با کتاب سر و کله مي‌زنيد. اگر چنين فکري به سراغتان آمد، بلافاصله به خود تلقين کنيد که توانسته‌ايد با مطالعه کافي و مفيد، نمرات بهتري بگيريد و با صدايي رسا بگوييد: «من قبلاً چنين امتحان‌هايي داده و اکثر مواقع هم نمره خوبي گرفته‌ام.» البته اين به معناي آن نيست که به خود اعتماد دروغين داشته باشيد، اما افکار منفي، بسيار سمّي است و مي‌تواند مانع مطالعه و فراگيري شما شود.
14- هنگام مطالعه، در صورت امکان، پشت ميز تحرير بنشينيد يا اگر روي زمين مطالعه مي‌کنيد، قوز نکنيد و راست بنشينيد. کتاب بايد به طور مسطح و هموار روي ميز قرار بگيرد و فاصلۀ آن با چشمتان حدود 40 سانتي‌متر باشد. اگر وضعيت شما هنگام درس خواندن، سست و نامطمئن باشد، خستگي، حواس پرتي و خواب آلودگي، زودتر سراغ شما مي‌آيد.
15- برنامه امتحانات را در محل مناسب، به نحوي که در معرض ديدتان باشد، نصب نماييد و يک هفته قبل از شروع فصل امتحانات، سعي کنيد که خلاصۀ دروس را فيش برداري و فهرست نکات مهم را آماده و در پوشه‌اي جمع‌آوري کنيد.
